niedziela, 9 czerwca 2019

Dmytro Klaczkiwski



Z Wikipedii, wolnej encyklopedii


    


Dmytro Klaczkiwski
 (ukr: Дмитро Клячківський), pseudonimy: "Kłym Sawur", "Ochrim", "Biłasz" (ur. 4 listopada 1911 w Zbarażu – zm. 12 lutego 1945 pod miejscowością Orżewskie Chutory niedaleko Równego) – ukraiński działacz nacjonalistyczny, pułkownik UPA, dowódca UPA-Północ, członek Prowidu OUN, jeden z inicjatorów i główny kierujący rzezią wołyńską.

Spis treści

[ukryj]

Dzieciństwo i młodość[edytuj]

Urodził się w chłopskiej rodzinie. Ukończył gimnazjum w Zbarażu, studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim, odbył służbę w polskim wojsku. Od 1934 pracował w zarządzie spółdzielni Narodna Torhiwla w Stanisławowie.

Działalność polityczna[edytuj]

Wstąpił do OUN. W roku 1937 trafił do więzienia. W 1938 został członkiem zarządu do organizacji Sokił w Zbarażu. W latach 1939-1940 pełnił funkcję przewodniczącego Junactwa OUN w rejonie Stanisławowa. Po agresji radzieckiej na Polskę został aresztowany przez lwowskie NKWD, w pokazowym tzw. procesie 59 był jednym z 42 członków OUN skazanych na karę śmierci, jednak została ona zamieniona na karę łagru[1]. Wydostał się na wolność w lipcu 1941, po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. Objął stanowisko przewodniczącego OUN miasta Lwowa.
W styczniu 1942 brał udział w II konferencji OUN-B, która miała miejsce na wsi, około 25 km od Lwowa. Decyzją konferencji Klaczkiwski wszedł do Centralnego Prowidu organizacji jako prowidnyk Wołynia i Polesia dzisiejsze obwody wołyński i rówieński)[2]. W tym samym roku współtworzył ukraińskie oddziały partyzanckie na Wołyniu[3], obejmując kierownictwo nad skierowanymi z Galicji grupami bojowymi OUN. W ten sposób zaczęła powstawać Ukraińska Powstańcza Armia[4]. Podczas III Konferencji OUN, która miała miejsce w dniach 17-23 lutego 1943, należał do działaczy wskazujących jako największych wrogów Polaków.
Po masowej dezercji ukraińskiej policji i rozwoju partyzantki ukraińskiej kierował jej działaniami, początkowo razem z Wasylem Iwachiwem, a po jego śmierci 13 maja 1943 w walce z Niemcami – samodzielnie. W tym samym miesiącu zdecydował o objęciu na zdobytych przez UPA terenach całej władzy, z podporządkowaniem lokalnych komórek OUN[5]. Ponadto Klaczkiwski polecił tworzyć oddziały samoobrony w każdej wsi[6]. 15 sierpnia 1943 kolejnym dekretem wprowadzał własność prywatną na obszarach zajętych przez UPA, uznanych za zalążek wolnej Ukrainy[7]. 29 sierpnia 1943 nakazywał zamienić każdą wieś w warownię. Chłopi mieli przechodzić przeszkolenie wojskowe, by móc w razie potrzeby bronić zamieszkiwanej miejscowości, zaś na terenie wsi miały powstawać systemy umocnień i kryjówek[8]. Wielu członków tak powstałych formacji samoobrony weszło po wkroczeniu Armii Czerwonej do Samoobronnych Kuszczowych Widdiłów[9]. We wrześniu wydał polecenie dokonywania na tych obszarach parcelacji porzuconych gospodarstw (przedwojennej własności Polaków), polecił organizację szkolnictwa w języku ukraińskim na poziomie podstawowym oraz wyborów do samorządów lokalnych. UPA zwiększała również swoje szeregi, prowadząc rekrutację ochotników oraz przymusowy nabór.
W 1944 roku został mianowany majorem. Po wejściu Armii Czerwonej na Wołyń był jednym z inicjatorów powstania Rewolucyjnej Organizacji Narodowo-Wyzwoleńczej (obok Wasyla Kuka, Jakiwa Busła i Rostysława Wołoszyna). Miała ona zastąpić przestarzałą zdaniem jej twórców OUN i dopuścić do kierownictwa przedstawicieli również innych narodów walczących o niepodległość. Klaczkiwski został w niej przewodniczącym referatu wojskowego. Jesienią 1944, w czasie posiedzenia Centralnego Prowidu, twórcy organizacji zrezygnowali jednak z jej rozwijania, przekonani do tego przez Szuchewycza, który twierdził, że rezygnacja ze znanej ludności nazwy może doprowadzić do utraty części poparcia. Klaczkiwski opowiedział się w tej sytuacji za całkowitą rezygnacją z nowej organizacji (dyskutowana była koncepcja posługiwania się nazwą OUN wewnątrz organizacji i NWRO na zewnątrz)[10].
W dniach 21 – 25 sierpnia 1943 brał udział w III Zjeździe OUN we wsi Złota Swoboda[11], gdzie Mykoła Łebed i Mychajło Stepaniak skrytykowali taktykę UPA na Wołyniu, określając działania podjęte przeciwko Polakom jako "bandyckie"[12]. Grupa działaczy OUN z Wołynia podjęła jednak obronę "Kłyma Sawura", domagając się powtórzenia doświadczeń z Wołynia także na terenie Galicji. Ostatecznie zwolennicy Klaczkiwskiego znaleźli się na zjeździe w większości. Jak relacjonował następnie Stepaniak:
Quote-alpha.png
W obronie postępowania "Kłyma Sawura" z Polakami wypowiadali się szczególnie energicznie "Horbenko", "Hałyna", "Iwaniw" oraz Szuchewycz. (...) Ponieważ całe biuro Prowidu wystąpiło w obronie "Kłyma Sawura", "Wielkie Zebranie" usprawiedliwiło jego działania, choć w oficjalnych uchwałach kongresu nie zostało to odzwierciedlone[13]
Roman Szuchewycz początkowo miał pewne zastrzeżenia do wołyńskiej taktyki Klaczkiwskiego, które jednak zniknęły po jego wizycie na Wołyniu jesienią 1943[14]. 27 sierpnia 1943 na mocy rozkazu nr 3 Klaczkiwski stanął na czele Głównego Dowództwa UPA[15]. W końcu tego samego roku, po reorganizacji sił UPA, został dowódcą grupy armii UPA-Piwnicz (Północ)[16].

Odpowiedzialność za rzeź wołyńską[edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: Rzeź wołyńska.
Z jego inicjatywy oddziały UPA rozpoczęły rzeź wołyńską. Chociaż Klaczkiwski uważał za główny cel działań podległych mu oddziałów walkę z Niemcami i Sowietami, równocześnie uznał za nieodzowne wyeliminowanie "elementów niepożądanych, do których OUN zaliczała również Polaków[17]. W czerwcu 1943 roku wydał tajną dyrektywę dowództwa UPA-"Piwnicz" w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji wymordowania polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat[18][4].
Quote-alpha.png
(...) powinniśmy przeprowadzić wielką akcję likwidacji polskiego elementu. Przy odejściu wojsk niemieckich należy wykorzystać ten dogodny moment dla zlikwidowania całej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat(...) Tej walki nie możemy przegrać, i za każdą cenę trzeba osłabić polskie siły. Leśne wsie oraz wioski położone obok leśnych masywów powinny zniknąć z powierzchni ziemi.
Rozkaz ten Klaczkiwski przekazał dowódcom UPA na obszarze zachodniego Wołynia. Jak zeznawał po pojmaniu przez NKWD Jurij Stelmaszczuk:
Quote-alpha.png
W czerwcu 1943 roku przedstawiciel centralnego prowidu OUN "Kłym Sawur" przekazał mi ustnie tajną dyrektywę Centralnego Prowidu OUN o powszechnej fizycznej likwidacji całej ludności polskiej, zamieszkałej na terytorium zachodnich obwodów Ukrainy[19]
Polecenie opisywane przez Stelmaszczuka wyraźnie różniło się od ustaleń III konferencji OUN-B z lutego 1943, która nakazywała jedynie eliminację wybranych osób ze środowiska polskiego w połączeniu z akcją partyzancką na szeroką skalę. Grzegorz Motyka jest zdania, że różnica między treścią tych zaleceń, a rozkazem "Kłyma Sawura" może być dwojako wytłumaczona. Z jednej strony polecenie likwidacji polskiej ludności Wołynia mogło pojawić się na wymienionej konferencji, ale nie w jej pisanych dokumentach. Drugą możliwością była zmiana taktyki przedyskutowana przez Klaczkiwskiego, Wasyla Iwachiwa i Iwana Łytwyńczuka pod wpływem doświadczeń związanych z pierwszymi atakami na polskie wsie (np. na Paroślę I 9 lutego 1943)[20]. Zdaniem Piotra Zająca to Klaczkiwski prawdopodobnie wydał ostateczną decyzję, zaś wśród jej inicjatorów mogli być również Petro Olijnyk, Iwachiw i Łytwyńczuk[21].
18 maja 1943 "Kłym Sawur" wydał odezwę do polskiej ludności Wołynia, w której oskarżył ją o zaognianie stosunków narodowościowych na Wołyniu, w szczególności poprzez wstępowanie do niemieckiej policji pomocniczej. W odezwie tej pisał:
Quote-alpha.png
Polacy! Opamiętajcie się! Powróćcie do domu. Ci, którzy dzisiaj służą i pomagają Niemcom, jeszcze mogą zawrócić [ze złej drogi], ale jutro będzie za późno[22]
Z kolei w czerwcu tego samego roku zwrócił się w kolejnej odezwie do Ukraińców, ponownie oskarżając Polaków o czynną działalność antyukraińską, pomoc partyzantom radzieckim i współpracę z Niemcami. Twierdził również, że możliwy jest – w odpowiedzi na te działania – wybuch nowej koliszczyzny[22].

Śmierć[edytuj]

Zginął podczas walk z grupą operacyjną 20 Brygady Wojsk Wewnętrznych NKWD, pośmiertnie mianowany pułkownikiem. Ustalenie miejsca jego pobytu było możliwe dzięki pojmaniu 26 stycznia 1945 Jurija Stelmaszczuka ps. "Rudy", który w 12 dni później, na śledztwie, przyznał przed sowieckim gen. Strokaczem, iż 30 listopada roku poprzedniego widział się z Klaczkiwskim. Stwierdził również, że "Kłym Sawur" unika ukrywania się w bunkrach, zamiast tego nocując na sprawdzonych kwaterach, zaś w ciągu dnia poruszając się po lasach w otoczeniu 2-3 ludzi tworzących eskortę. Ponadto w odległości ok. kilometra dodatkową funkcję osłonową pełnił Oddział Specjalnego Przeznaczenia pod dowództwem Wasyla Pawłoniuka ps. "Uzbek". Od jesieni roku 1944 stałym miejscem przebywania Klaczkiwskiego miał być chutor Orżew w rejonie klewańskim obwodu rówieńskiego.
W związku z uzyskanymi informacjami NKWD opracowało plan "operacji klewańsko-orżowskiej", której celem miała być likwidacja Klaczkiwskiego. Rozpoczęto ją 10 lutego 1945 rozbiciem oddziału "Uzbeka", w którym jednak nie odnaleziono poszukiwanego. Dwa dni później żołnierze WW NKWD z 233 batalionu 20 brygady WW NKWD pod dowództwem starszego lejtnanta Chabibulina przeczesywali lasy w okolicach Suska. Wykryli w nim ognisko, a następnie trzech poruszających się w kierunku północnym partyzantów. Dwóch z nich osłaniało odwrót ostatniego, "Kłyma Sawura". Po zastrzeleniu dwóch pierwszych[23]. Klaczkiwski otworzył ogień w kierunku tropiącego go oddziału i również został zastrzelony. Jego tożsamość potwierdził w więzieniu w Równem Jurij Stelmaszczuk[24]. Miejsce pochówku "Kłyma Sawura" jest nieustalone. Grzegorz Motyka przypuszcza jedynie, że jego ciało mogło zostać zamurowane w ścianie więzienia w Równem[25].

Upamiętnienia[edytuj]

W 1995 ustawiono jego pomnik w Zbarażu. W 2002 roku jego pomnik powstał również w Równem na rogu ulic Puszkina i Sobornej. Jego imieniem nazwano również wiele ulic w miastach zachodniej Ukrainy.

Przypisy

  1. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.86
  2. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.108
  3. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.114
  4. ↑ 4,0 4,1 W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939-1945 (projekt) [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s.123
  5. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.118-119
  6. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.122
  7. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939-1945 (projekt) [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s.137
  8. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939-1945 (projekt) [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s.139
  9. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.151
  10. ↑ G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.137
  11. ↑ G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.123
  12. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.366
  13. ↑ G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.366-367
  14. ↑ G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.367
  15. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939-1945 (projekt) [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s.138
  16. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939-1945 (projekt) [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s.144
  17. ↑ Grzegorz Motyka: Cień "Kłyma Sawura" (pol.). 28 września 2002. [dostęp 22 października 2009].
  18. ↑ Władysław Filar, Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich, lwow.home.pl
  19. ↑ G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.307
  20. ↑ G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.308
  21. ↑ Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008
  22. ↑ 22,0 22,1 G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.328
  23. ↑ Po wojnie ich tożsamość została ustalona. Byli to Mychajło Kołosiak ps. "Orłyk" oraz Bohdan Kunyćkyj, znajomy Klaczkiwskiego jeszcze z czasów przedwojennej działalności OUN
  24. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.495-497
  25. ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, s.497

Bibliografia[edytuj]

  • Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006

Linki zewnętrzne[edytuj]


Źródło „http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dmytro_Klaczkiwski&oldid=29363438”

Autor: o
Etykiety:

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)