Stepań, gmina Stepań – miasteczko zamieszkane przez Żydów (do likwidacji getta w 1942 r. stanowili ponad 50 proc. ludności), Ukraińców i kilkanaście rodzin polskich (10.04.1943)

Stepań, miasteczko i siedziba gminy, 2002 r. Ruiny wieży zegarowej pałacu Worcellów z końca XVIII w., właścicieli Stepania w XVIII i XIX w. W okresie międzywojennym wieża, jako ostatnia istniejąca część pałacu, była we względnie dobrym stanie. Fot. Leon Popek.


Stepań, gmina Stepań – miasteczko zamieszkane przez Żydów (do likwidacji getta w 1942 r. stanowili ponad 50 proc. ludności), Ukraińców i kilkanaście rodzin polskich. W 1942 r. Wanda Pepol z Niemowicz koło Sarn spędzała z siostrą Boże Narodzenie u ciotki, Anny Włoszczyńskiej. Wracały do domu po Nowym Roku. „Wiózł nas Ukrainiec, znajomy cioci, któremu właściwie zawdzięczam życie – wspomina Wanda Pepol. – Ciocia moja wyszła za mąż za Ukraińca Pawła Włoszczyńskiego [...] wujek został przez swoich znajomych kolegów zamordowany w 1943 r., właśnie za to, że się ożenił z Polką. Zdążył schować cielę na strychu i nie wydał jej, choć był bardzo katowany. Ciocia to wszystko słyszała. Minęło parę dni, jak znalazła ją ledwie żywą są- 50 siadka, Ukrainka, przebrała w swój strój i kazała iść do Huty Stepańskiej, dokąd uciekali wszyscy Polacy z sąsiednich wsi”. 10 kwietnia 1943 r. upowcy udający sowieckich partyzantów zamordowali 3 osoby z rodziny Klimków z kolonii Dworzec, które uciekły stamtąd podczas napadu i szuka- ły schronienia w Stepaniu u znajomej Ukrainki. Zdążyła ona ukryć, podaje Leon Kar- łowicz, i uratować 5-letnią córeczkę Klimków, a po pewnym czasie przekazała ją bratu Klimkowej przebywającemu w Hucie Stepańskiej. Podczas napadu upowców nocą z 13 na 14 kwietnia 1943 r. dzięki sąsiadom Ukraińcom zostali uratowani: Kapsiak, którego ukrył Ukrainiec Szyrko; rodzina nauczyciela Czesława Gawędy, którą ukrył i wywiózł poza Stepań sąsiad Pawło Kondratec. Stanisława Hartwig wraz z pięciorgiem dzieci została przez znajomego Ukraińca potajemnie wywieziona pod Hutę Stepańską. Jego samego, kiedy wrócił do Stepania, zastrzelono za „zdradę interesów Ukrainy”. W pierwszej połowie kwietnia 1943 r. została zamordowana Stanisława Pińczuk, żona przedwojennego sekretarza gminy, Ukraińca Serhija Pińczuka. Jej córkę Irenę obronił przed upowcami dziadek Pińczuk. 

Źródło: AIPN, 27 WDAK, VI/30, Relacja Wandy Pepol, k. 88–89; L. Karłowicz, Ludobójcy i ludzie..., s. 136; W. Siemaszko, E. Siemaszko, Ludobójstwo..., t. 1, s. 299–300.